Οι Δίκες των Γερμανών Κατακτητών της Κρήτης

Γενική ήταν η απαίτηση, μετά τον τερματισμό του πολέμου και τη συντριβή του άξονα, για απόδοση δικαιοσύνης - κάτι, ασφαλώς, που σήμαινε την τιμωρία όσων εγκλημάτησαν σε βάρος του ελληνικού λαού, είτε ανήκαν στην πλευρά των κατακτητών αυτοί, είτε ήσαν ντόπιοι «δωσίλογοι». Την απαίτηση αυτή εξέφραζε και η λίαν επείγουσα διαταγή του υφυπουργού στρατιωτικών Λεωνίδα Σπαή με ημερομηνία 27 Φεβρουαρίου 1945, με αποδέκτες «άπασας τας στρατιωτικάς αρχάς» και θέμα «περί εξακριβώσεως εγκληματιών πολέμου και καταρτίσεως πινάκων». Σύμφωνα με τη διαταγή «εντός διμήνου το βραδύτερον από λήψεως» έπρεπε να έχουν συνταχθεί οι πίνακες των εγκληματιών πολέμου που θα βασίζονταν «επί θετικών και πλήρως εξακριβωμένων στοιχείων».Το υλικό που προέκυψε από τις ανακρίσεις ήταν σημαντικό, δεν αξιοποιήθηκε όμως ούτε κατ' ελάχιστο - με εξαίρεση ορισμένους, τέσσερις για την ακρίβεια, από τους εγκληματίες πολέμου που έδρασαν στην Κρήτη. Έτσι, τον Οκτώβριο του 1946, το Συμβούλιο του Ελληνικού γραφείου εγκληματιών πολέμου συσκέφθηκε πάνω στην υπόθεση των Γερμανών στρατιωτικών που διετέλεσαν διοικητές των γερμανικών στρατευμάτων κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.

Οι τέσσερις διοικητές (Στούντεντ, Αντρέ, Μπρόγιερ, Μύλλερ) παραπέμποντο, με βάση τις δέκα δικογραφίες που είχαν σχηματισθεί, σε δικαστήρια με την προβλεπόμενη από τις διεθνείς συμφωνίες περί εγκληματιών πολέμου σύνθεση. Με το ίδιο βούλευμα οριζόταν η δίκη των στρατηγών Μπρόγιερ και Μύλλερ που βρίσκονταν, αρκετούς μήνες πιο πριν, στην διάθεση της ελληνικής δικαιοσύνης, ενώ για τους υπόλοιπους το Ελληνικό γραφείο εγκληματιών πολέμου διαβίβασε δια του κεντρικού γραφείου που έδρευε στο Λονδίνο τα απαιτούμενα δελτία για να εκδοθούν στην Ελλάδα για τα περαιτέρω.
Το ελληνικό αίτημα όμως ικανοποιήθηκε μόνο κατά το ήμισυ. Παραδόθηκε, λίγους μήνες αργότερα, ο στρατηγός Αλεξάντερ Αντρέ, ενώ απορρίφθηκε το αίτημα για τον πτέραρχο Κουρτ Στούντεντ, που όμως, είχε ήδη δικαστεί στον Βρετανικό τομέα κατοχής της Γερμανίας για εγκλήματα πολέμου. Το επιχείρημα για την μη έκδοση του τελευταίου στην Ελλάδα ήταν ότι το μακρύ ταξίδι θα του επιδείνωνε την κατάσταση της υγειάς του (είχε τραυματιστεί στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια της εισβολής στην Ολλανδία το 1940).

Το δικαστήριο που δίκασε τον Πτέραρχο Κουρτ Στούντεντ (Generaloberst-Luftwaffe Kurt Arthur Benno Student) ήταν Βρετανικό Στρατοδικείο, στο Λίνεμπουργκ (Lunenburg) της κάτω Σαξονίας, που δίκαζε σύμφωνα με τις αποφάσεις της Επιτροπής των Ηνωμένων Εθνών για τα εγκλήματα πολέμου. Η δίκη έγινε στις συνεδριάσεις του στρατοδικείου μεταξύ 6ης και 10ης Μαΐου 1946 και είχε ως αφετηρία τη μήνυση που κατέθεσε εναντίον του ο Άγγλος λοχίας Robert Julian Laurence.

Στο κατηγορητήριο εναντίον του Κουρτ Στούντεντ περιλαμβανόταν οκτώ κατηγορίες για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην Κρήτη κατά την περίοδο Μαΐου - Ιουνίου 1941. Όλες οι κατηγορίες ήταν ξεκάθαρες παραβιάσεις της Διεθνούς Νομοθεσίας και ιδιαίτερα των άρθρων της Σύμβασης της Γενεύης του 1929 που αφορούσαν τους αιχμαλώτους πολέμου και τη βελτίωση της υγείας των τραυματιών και αρρώστων στρατιωτών στο πεδίο της μάχης.

Οι πράξεις για τις οποίες κατηγορούνταν δεν είχαν διαπραχθεί από τον ίδιο, αλλά από τους επιτιθεμένους αλεξιπτωτιστές των οποίων ήταν επικεφαλής. Συνοψίζοντας τον εισαγγελέα, ο Πτέραρχος Στούντεντ, παρόλο που φαινόταν να μην είχε διατάξει κάτι από αυτά που του καταλογιζόταν και παρά το γεγονός ότι έφθασε στη Κρήτη μόνο μετά το πρωινό της 25ης Μαΐου 1941, ευθυνόταν διότι οι αλεξιπτωτιστές σαν στρατός που μάχεται σε μικρές ομάδες, απομονωμένος μέσα σε εχθρική περιοχή, είχε μεγάλη σημασία στο πως είχαν εκπαιδευτεί από τον κατηγορούμενο να μάχονται.

Αυτοί οι Γερμανοί στρατιώτες που ήταν, ως γνωστό, τόσο πειθαρχημένοι, θα έπρεπε, τουλάχιστον, να είχαν αφεθεί να πιστεύουν ότι σε ιδιαίτερες περιπτώσεις επιτρέπονται παρεκτροπές για την επίτευξη του αντικειμενικού σκοπού. Επιπρόσθετα, ξέροντας οι κατώτεροι του ότι αυτός μετέπεισε τον Χίτλερ ως προς τη σκοπιμότητα κατάληψης της Κρήτης, βρισκόταν σε δεινή θέση και έπρεπε να καταλάβει το νησί με κάθε κόστος. Ως εκ τούτου, οι αλεξιπτωτιστές προέβησαν σε όλα αυτά γνωρίζοντας ότι οι πράξεις τους θα είχαν την υποστήριξη του.

Στην απόφασή του το Βρετανικό Στρατοδικείο δέχθηκε ότι ο Κουρτ Στούντεντ διέπραξε τρία από τα αποδιδόμενα σ' αυτόν εγκλήματα του κατηγορητηρίου και συγκεκριμένα για τη χρησιμοποίηση Βρετανών αιχμαλώτων πολέμου σε μη επιτρεπόμενη για αιχμαλώτους εργασία, για τη δολοφονία Βρετανών αιχμαλώτων στο αεροδρόμιο του Μάλεμε επειδή αρνήθηκαν να εκτελέσουν «απαγορευμένες» εργασίες και για τη δολοφονία Βρετανών στρατιωτών του Ουαλικού συντάγματος που είχαν παραδοθεί, επέβαλε δε σ' αυτόν ποινή φυλάκισης πέντε ετών.Ο Κουρτ Στούντεντ άσκησε έφεση εναντίον της απόφασης που τον καταδίκασε, το δε δικαστήριο που λειτούργησε σε δεύτερο βαθμό τη δέχθηκε και τελικά αφέθηκε ελεύθερος το 1948 λόγω προβλημάτων υγείας. Μετά την αθώωσή του από το δευτεροβάθμιο δικαστήριο χρησιμοποιήθηκε ως στρατιωτικός σύμβουλος του Αμερικανού στρατάρχη Αϊζενχάουερ και επίσης ως στρατιωτικός σύμβουλος του Γερμανού καγκελάριου Αντενάουερ. Έζησε το υπόλοιπο της ζωής του στην πατρίδα του όπου και πέθανε το 1978, στην προχωρημένη ηλικία των 88 ετών, και κηδεύτηκε με εκδηλώσεις «εθνικού» πένθους.

Η δίκη εναντίον του στρατηγού των αλεξιπτωτιστών Μπρούνο Όσβαλντ Μπρόγιερ (General der Fallschirmtruppe Bruno Bräuer), και του στρατηγού του πεζικού Φρειδερίκου Γουλιέλμου Μύλλερ (General Friedrich Wilhelm Müller) έγινε ενώπιον του Ειδικού Στρατοδικείου Εγκληματιών Πολέμου, που συνεδρίασε στην Αθήνα μεταξύ της 31ης Οκτωβρίου και της 9ης Δεκεμβρίου 1946. Το πενταμελές δικαστήριο (προέδρευε ο πρόεδρος του αναθεωρητικού δικαστηρίου, μέλη του ήσαν 2 εφέτες και 2 στρατιωτικοί) εξέδωσε μετά από εξονυχιστική διαδικασία, την απόφασή του με την οποία επέβαλε την ποινή του θανάτου για καθένα από τους φόνους, την ποινή της ειρκτής των 10 ετών για κάθε μια από τις πράξεις της κλοπής, την ποινή της ειρκτής των 10 ετών για καθένα από τους «απλούς» εμπρησμούς, την ποινή του θανάτου για κάθε εμπρησμό «καθ' ον επήλθεν θάνατος» και την ποινή της ειρκτής των 15 ετών για κάθε αρπαγή, συγχώνευσε δε «εις την πρώτην των ποινών, ούσαν ανεπίδεκτον επιτάσεως, απάσας τας λοιπάς, ήτοι εις την ποινήν του θανάτου».

Με την ίδια απόφασή του το δικαστήριο όριζε την περιφέρεια των Αθηνών ως τόπο εκτέλεσης των ποινών, προτείνε πάντως τον μετριασμό της ποινής του θανάτου που είχε επιβληθεί στο Μπρόγιερ «δια χάριτος», σε ισόβια δεσμά, αφού έλαβε υπ' όψη του τον χαρακτήρα του και την γενικότερη συμπεριφορά του «εν συγκρίσει προς την του­ έτερου καταδικασθέντος Φρειδερίκου Γουλιέλμου Μύλλερ».
Η ποινή εκτελέστηκε, και για τους δυο, αφού απορρίφθηκαν οι αιτήσεις χάριτος, στο Χαϊδάρι στις 5 το πρωί της 20ης Μαΐου 1947, επέτειο της γερμανικής εισβολής στη Κρήτη. Πολλά χρόνια αργότερα, μετά από παράκληση του Συνδέσμου των Γερμανικών Αερομεταφερόμενων Μονάδων, τα οστά του Μπρόγιερ μεταφέρθηκε στη Κρήτη και θάφτηκαν στο λόφο 107 που έχει θέα το Μάλεμε, μαζί με τους άλλους Γερμανούς που έπεσαν στο νησί.
Η δίκη εναντίον του στρατηγού Αλεξάντερ Αντρέ (General der Flieger Alexander Andrae) άρχισε στις 3 Δεκεμβρίου 1947 και τερματίστηκε στις 22 του ίδιου μήνα με την επιβολή σ' αυτόν της ποινής εξάκις σε ισόβια δεσμά, άπαξ σε 12ετή φυλάκιση και άπαξ σε 8ετή φυλάκιση, συγχωνευθήκαν δε όλες οι ποινές σε ισόβια και κατάσχεση της περιουσίας του. Η ποινή του μετατράπηκε σε 4 χρόνια φυλάκιση στις 24 Δεκεμβρίου 1951 και τελικά ο Αντρέ αποφυλακίσθηκε στις 10 Ιανουαρίου 1952.

Η Περίπτωση Σούμπερτ

Ιδιαίτερη είναι η περίπτωση του Επιλοχία Φριτς Σούμπερτ (Unteroffizier Fritz Schubert). Κατ' αρχήν, είναι αμφισβητούμενη η εθνικότητά του: Άλλοι υποστηρίζουν ότι το πραγματικό του όνομα ήταν Πέτρος Κωνσταντινίδης και είχε γεννηθεί στη Σμύρνη από Έλληνες γονείς (μίλαγε Ελληνικά) και πηγαίνοντας στη Γερμανία άλλαξε το όνομά του, ενώ νεότερες έρευνες τον χαρακτηρίζουν Γερμανό που απλώς, όταν συνελήφθηκε μετά τον πόλεμο, έδωσε Ελληνικό όνομα.
Ανεξαρτήτως ονόματος, ο Φριτς Σούμπερτ ήταν γνωστός για την αιματηρή δράση του στην Κρήτη αρχικά, με τη συγκρότηση του ΕΑΚΚ (Εθνικό Απόσπασμα Καθαρίσεως Κομμουνιστών), δύναμης τάγματος, όπου έδρασε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1943 και κατόπιν, στη Μακεδονία όπου μεταφέρθηκε το απόσπασμά του. Την δύναμη του αποτελούσαν «100 περίπου κατάδικοι Έλληνες κακούργοι εκ της Παλαιάς Ελλάδας και Κρήτης ενδεδυμένοι τας Γερμανικάς στολάς...». Η δολοφονική δράση του αποσπάσματός του, που είχε πάρει την προσωνυμία «σουμπερίτες» στη Κρήτη μόνο είχε πάνω από 200 θύματα.
Ο Σούμπερτ αποχώρησε μαζί με τα Γερμανικά στρατεύματα κατοχής τον Οκτώβριο του 1944. Το 1946 επέστρεψε στην Ελλάδα, για άγνωστο λόγο, με πλαστό διαβατήριο. Στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας, αν και ανακατεύτηκε με μια ομάδα εξόριστων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας, αγνωρίστηκε από ένα αξιωματικό της ασφάλειας και συνελλήφθη. Στη δίκη που ακολούθησε, ενώπιον και αυτός του Ειδικού Στρατοδικείου Εγκληματιών Πολέμου, οι πάνω από 700 μάρτυρες κατηγορίας έκαναν τις εφημερίδες να γράψουν περί «αιμοβόρου τέρατος, του οποίου το όνομα θα πολιτογραφηθεί εις τα λεξιλόγια ως συνώνυμον των εγκλημάτων πολέμου» και έπεισαν το δικαστήριο να τον καταδικάσει 27 φορές σε θάνατο.
Μέχρι τις τελευταίες του ώρες περίμενε κάποιον να τον σώσει από τον θάνατο και, όταν έχασε κάθε ελπίδα, έγραψε γράμμα από τις φυλακές Θεσσαλονίκης που κρατείτο, προς την κόρη του και της ζήτησε να εκδικηθεί για τον «άδικο θάνατό του». Εκτελέστηκε στις 9 Οκτωβρίου στο Χορτιάτη όπου σε μια μέρα το 1943 είχε θανατώσει εκεί δια της πυράς 100 γυναικόπαιδα.

Ο σκοπός των Συμβάσεων, που καθορίζουν τα περί πολέμου, είναι να κάνουν ένα πόλεμο λιγότερο θανατηφόρο τόσο για τους στρατιωτικούς που εμπλέκονται σε αυτόν, όσο και για τον άμαχο πληθυσμό. Στη πράξη όμως, σπάνια δεν παραβιάζονται οι συμβάσεις αυτές από τους εμπόλεμους, έστω και αν προηγουμένως είχαν δεσμευτεί σε αυτές. Η εκδίκαση πράξεων που, σύμφωνα με τις Συμβάσεις, χαρακτηρίζονται σαν εγκλήματα πολέμου απετέλεσε εξ αρχής αντικείμενο κριτικής. Σχεδόν πάντα δικάζουν οι νικητές, μόνο τους αντιπάλους τους και, φυσικά, σύμφωνα με τα δικά τους αντανακλαστικά.

Απονομή πραγματικής δικαιοσύνης για Έλληνες και ξένους εγκληματίες δεν επέτρεψαν οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε στην Ελλάδα (Δεκεμβριανά - εμφύλιος). Επίσης, η σκοπιμότητα της εξομάλυνσης των σχέσεων της χώρας μας με την τότε Δυτική Γερμανία οδήγησε γρήγορα στη παύση των διώξεων (Ιανουάριος 1959). Έτσι αυτή, αναφορικά με την Κρήτη, περιορίστηκε στους ελάχιστους που αναφέρθηκαν στο άρθρο αυτό. Ακόμα όμως και σε αυτές τις περιπτώσεις υπάρχει προβληματισμός γιατί:
Στη περίπτωση Στούντεντ, η απόφαση του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου δεν στερείτο λογικής μιας και η ευθύνη της διοικήσεως στον αερομεταφερόμενο πόλεμο αποτελεί ακόμα και σήμερα θέμα πανεπιστημιακών συζητήσεων. Όμως, σκανδαλωδώς αυτός δεν αποδόθηκε στην Ελληνική δικαιοσύνη για τα δικαστεί για τις εκτεταμένες πράξεις αντεκδίκησης (εκτελέσεις πολιτών, ερημώσεις χωριών, εξολόθρευση του άρρενος πληθυσμού περιοχών κλπ) που έλαβαν χώρα εναντίον του άμαχου πληθυσμού της Κρήτης, αμέσως μετά την κατάληψή της και για το χρονικό διάστημα που αυτός ήταν διοικητής του «Φρουρίου Κρήτη». Φαίνεται ότι ο Στούντεντ αποτελούσε κεφάλαιο αξιοποιήσιμο για τους Συμμάχους και έτσι έμειναν ατιμώρητα μια σειρά από εγκλήματα που αυτός διέταξε ή, στην πιο ευνοϊκή γι' αυτόν εκδοχή, που δεν αντιτάχθηκε σε αυτά όπως θα έπρεπε.

Όπως συμβαίνει σε κάθε πόλεμο, κάποιος πρέπει να πληρώσει το τίμημα του ότι βρέθηκε σε λάθος πλευρά. Αυτή φαίνεται ότι είναι η περίπτωση του Μπόγιερ, του οποίου ο θάνατος συντάραξε την κοινή γνώμη στη Γερμανία σε αντίθεση με το ότι πολύ λίγοι παραπονέθηκαν για τον Μύλλερ. Σαν συνταγματάρχης, κατά την διάρκεια της εισβολής, ο Μπρόγιερ είχε το θάρρος να χλευάσει τις ιστορίες των βασανισμών Γερμανών αλεξιπτωτιστών από τους Κρητικούς. Στο τοπικό πληθυσμό είχε τη φήμη του αυστηρού μεν αλλά δίκαιου διοικητή. Προσπάθησε να κάνει τους αξιωματικούς του να συμπεριφέροντε στο τοπικό πληθυσμό με περισσότερο σεβασμό, εξηγώντας τους γιατί οι Κρητικοί φέρονταν έτσι στον κατακτητή και γιατί πολέμησαν ως άτακτοι στις μάχες. Επίσης, είχε προβεί σε απελευθερώσεις κρατουμένων και το ίδιο το δικαστήριο του αναγνώρισε ηπιότερη συμπεριφορά, τουλάχιστον αναφορικά με τον συγκατηγορούμενό του στην ίδια δίκη Μύλλερ.
Από την άλλη πλευρά, εντύπωση προκαλεί το πως ο προκάτοχος του Μπρόγιερ στη διοίκηση της Κρήτης και πολύ σκληρότερός του Αντρέ, που είχε την τύχη να δικαστεί αργότερα, ξεγλίστρησε αρχικά με ισόβια και τελικά ανάκτησε την ελευθερία του.
Παρόλα τα παραπάνω, η απονομή δικαιοσύνης για τα εγκλήματα πολέμου που έγιναν στη Κρήτη, κατά την αναφερόμενη χρονική περίοδο, ήταν επιβεβλημένη, έστω και αν αυτή ήταν προβληματική. Δεν μπορεί να εξισώνονται τα θύματα με τους θύτες, ούτε να συμψηφίζονται οι κτηνωδίες αυτών που ξεκίνησαν την αιματοχυσία με τις πράξεις αυτών που δεν δέχτηκαν ότι η «ευγενική» τέχνη του πολέμου ήταν αποκλειστικό προνόμιο των ένστολων και αγωνίστηκαν, έστω και μη νομότυπα τότε, για την υπεράσπιση της οικογένειας και της πατρίδας των.

Εφημερίδα «Ελεύθερη Γνώμη» Ηρακλείου, φύλλο της 4.10.1946

Εφημερίδα «Κήρυξ» Χανίων, φύλλα της 5.10.1947, 8.10.1947 και 23.12.1947

Εφημερίδα «Μακεδονία» Θεσσαλονίκης, φύλλα της 26.7.1944 και 9.10.1947

Κάββος, Γεώργιος. Γερμανό-Ιταλική κατοχή και Αντίσταση Κρήτης, 1941-1945, Ηράκλειο 1991

Καρέλλης, Μανόλης. Η Δίκη του Κουρτ Στούντεντ στο Αγγλικό Στρατοδικείο. Εισήγηση στο Ι' Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο, Χανιά 2006 (υπό έκδοση)

Ομοσπονδιακό Στρατιωτικό Αρχείο Φράιμπουργκ. Κατάθεση του αιχμαλώτου πολέμου Kurt Student, Αρ. Μητρ. LD 1027, φάκελοι Ν667-5 και Ν667-6, Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου

Πάπυρους Λαρούς Μπριτάνικα (εγκυκλοπαίδεια). «Αιχμάλωτος», «Δίκαιο του πολέμου», «Πολέμου εγκλήματα»

Ρούσσος, Γεώργιος. Νεώτερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Αθήνα 1975

Axis Biographical Research (http://www.geocities.com/~orion47/)

Beevor, Antony. Κρήτη η Μάχη και η Αντίσταση, Αθήνα 2004

Madsen, Chris. Command Responsibility in Airborne Warfare: The War Crimes Trial of Generaloberst Kurt Student, Canadian Forces College

Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection of Victims of

International Armed Conflicts (Protocol 1) (http://www.unhchr.ch/html/menu3/b/93.htm)

United Nations War Crimes Commission. Law Reports of Trials of War Criminals. Volume IV (Case No 24). London: HMSO, 1948

Wikipedia, the free encyclopedia. "Bruno Bräuer" (http://en.wikipedia.org/wiki/Bruno_Br%C3%A4uer)